Jamiyatimizdagi bikaryer oilalarning ijtimoiy mavqeyi

Hozirgi vaqtda jamiyatimizda oila haqidagi g‘oyalardan jamiyatning birligi sifatida uning qadr-qimmatini tushunib yetmoqda. Atrofimizdagi dunyo kundan-kunga o‘zgarib bormoqda, barcha sohalar va faoliyatning barcha darajalarida o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Ulardan ba‘zilari oilaviy sohaga ham tegishli. XXI asrning boshlarida bikaryer oilalar soni tubdan ko‘paydi.

Bikaryer oila – bu jamoat sohasida professional o‘sish va o‘z-o‘zini tasdiqlashni talab qiladigan hamda ikkala turmush o‘rtog‘i ishlaydigan oila. Bunday oilaning ideal modeli – bu turmush o‘rtoqlar uy ishlarini o‘zaro teng taqsimlashlari, bir-birlarining kasbiy rejalarini hurmat qilishlari, o‘zaro bag‘rikenglik, yordam va qo‘llab-quvvatlashga tayyorliklarini turlicha namoyon etadilar. Bunda har bir turmush o‘rtoq har qanday muhim ishda sherigiga tayanishi mumkinligini biladi. Bu kabi oilada munosabatlarning teng huquqli turini shakllantirish uchun haqiqiy asos mavjud, ya‘ni bunda erkak yoki ayol hukmronligi haqida emas, balki oilada ikki jins vakillarining teng huquqligiga guvoh bo‘lishimiz mumkin. Darhaqiqat, bu oilada er va xotinning kasbiy manfaatlari bir xil ahamiyatga ega, deb tan olinadi va ikkala turmush o‘rtog‘i ham o‘z oilasini yaratish va tanlagan kasbi bo‘yicha martaba va obro‘ orttirish qadriyatlarini muvaffaqiyatli birlashtiradi. Bunday oila yuqori darajadagi integratsiya va qadriyat yo‘nalishlarining birligiga ega. Turmush o‘rtoqlar uy ishlari va vazifalarini teng ravishda taqsimlaydilar, bir-birlarining kasbiy rejalarini hurmat qiladilar, o‘zaro bag‘rikenglik, yordam va qo‘llab-quvvatlashga tayyorliklarini ko‘rsatadilar. Har bir inson har qanday muhim ishda sherigiga tayanishi mumkinligini biladi. Bo‘sh vaqtdan oqilona foydalaniladi hamda ishda sarflangan resurslar tiklash uchun dam olishni ahamiyatli tarzda tashkil etiladi. Oila farzandlari ham oilaviy ishlarda ishtirok etadilar, ya‘ni uy ishlarini bajaradilar, kattalar bilan hamkorlikda tajriba orttiradilar. Buning natijasida, ularda mas‘uliyat va o‘zgalarga keraklilik hissi yana-da tarbiyalanadi.

Bikaryer oilalar ayolning ijtimoiy mavqeyidagi katta o‘zgarishlar tufayli haqiqatga aylandi. Sanoati rivojlangan mamlakatlarda ayollar (shu jumladan, turmush qurganlar)ni samarali mehnat sohasiga faol jalb qilish jarayoni boshlandi. Germaniyada 1962-yilda 25 yoshdan 30 yoshgacha turmush qurgan ayollarning 40 foizi yollanma ishchilar bo‘lib faoliyat olib borgan. 10 yildan so‘ng, ushbu yosh toifasidagi barcha turmush qurgan ayollarning 48 foizi allaqachon ish boshlagan. 1982-yilga kelib, shu toifadagi ayollarning ulushi 59% gacha o‘sdi. SSSRda 1987-yilda ishchi va xizmatkor ayollarning umumiy soni 50,8% ni tashkil etdi. 1938-yilda besh amerikalikdan faqat bittasi, agar eri uni boqishga imkoniyati bo‘lsa, biznes yoki sanoat sohasida ishlaydigan turmush qurgan ayolni ma‘qullagan. 1993-yilda ijtimoiy-psixologik so‘rovda qatnashganlarning 86 foizi ushbu turdagi ayollarni ma‘qullagan, ammo deyarli uchdan ikki qismi hali ham bolalar uchun ideal oilaviy vaziyat – bu ota ishlaydigan va onasi uyda o‘tirgan va bolalarga g‘amxo‘rlik qiladigan ota-onalarni gavdalantirishga harakat qilganlarni ko‘rishimiz mumkin.

Zamonaviy jamiyatni demokratlashtirish yangi turdagi oilalar – “bikaryer oilalar” paydo bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Bu, o‘z navbatida, gender rollarining aralashishiga olib keladi va er-xotinlar o‘rtasida vazifalarni taqsimlash “ixtiyoriy” xarakterga ega. Bunday oilada munosabatlarning teng huquqli turini shakllantirish uchun haqiqiy asos mavjud bo‘lib, erkak hukmronligi ham, ayolning iqtisodiy qaramligi ham yaqqol namoyon bo‘lmaydi. Vazifalar va majburiyatlarni taqsimlash masalalari kelishuvlar asosida hal qilinishi mumkin. Agar oilada bolalar bo‘lsa, unda ko‘pincha ularga g‘amxo‘rlik qilish va ularni tarbiyalash keksa avlodning qarindoshlariga yoki ishchilarga ishonib topshiriladi yoxud turli darajadagi davlat va nodavlat bolalar muassasalariga topshiriladi.

Oila va gender ilmiy-tadqiqot instituti tayanch doktoranti

Ishboboyeva Gulbarchin Rustam qizi

tomonidan tayyorlandi